Khổng tử nói về giáo dục
Lẽ đương nhiên, theo thuyết chính danh, vị thế của thầy phải hơn trò trong trật tự xã hội: quân, sư và phụ (vua, thầy và cha). Như vậy, ngôi thứ của thầy chỉ sau vua, và trên hơn cha. Người cha có vai trò sinh, dưỡng và đặc biệt là giáo dục người con. Tuy nhiên, người cha chỉ lấy kinh nghiệm sống và nhận định riêng của mình để dạy dỗ con cái, chứ không theo hệ thống tri thức và giáo lý nào. Do đó, người cha không thực hiện vai trò giáo dục tốt hơn người thầy, ngoại trừ người cha có nghề chính là thầy. Khổng Tử muốn nhấn mạnh: giáo dục con người khó hơn sinh và dưỡng. Xét về tri thức và đạo đức, nếu trò ở vị thế là người thì trò kém hơn thầy bốn bậc. Do đó, trò phải tôn trọng thầy, cụ thể là khâm phục tài đức của thầy và xem trọng lời của thầy giảng. Cũng xuất phát từ luận điểm này, người Việt Nam ta có câu nói truyền thống “tôn sư trọng đạo”.
Theo Không Tử, muốn ở vào cái danh nào thì trước tiên phải chính cái danh đó. Muốn làm học trò trước tiên phải tu thân để thành người trước cái đã. Muốn tu thân phải biết lễ nghĩa. Khổng Tử nói với học trò: “Này trò, ở nhà phải hiếu thuận với cha mẹ, ra ngoài tôn kính người hơn tuổi, cẩn thận giữ điều tín, gần gũi thân cận với người nhân đức, được như vậy mà còn dư sức thì học tập tri thức nữa.” Không Tử đề cao đạo đức, muốn là người hữu dụng, muốn học bất kỳ ngành nghề nào, thì trước tiên phải học đạo đức. Người có đạo đức, đến khi có tài mới có thể làm điều tốt cho xã hội; ngược lại, nếu không có đạo đức, đến khi có tài thì chỉ có thể phá hoại xã hội mà thôi. Chính vì thế, ông chủ trương: “Có chí học hành theo đạo, dựa vào đức, ung dung học nghề”. Cũng từ đó, các bậc tiền nhân Việt Nam đã dạy con cháu mình “tiên học lễ, hậu học văn”. Như vậy, theo lý luận sống của Khổng Tử, để trở thành học trò, người đó phải là người cái đã, nghĩa là phải có đạo đức. Học trò muốn học tri thức thì phải tôn trọng người thầy. Lúc đó, danh mới chính mà nghe thầy giảng giải. Khi đạt được luân lý đạo thường rồi, trò mới có thể học tri thức sâu rộng. Đối với Khổng Tử, khi học thì phải “học cho rộng, hỏi cho kỹ; nghĩ cho cẩn thận, phân biệt cho sáng tỏ, làm cho hết sức. Có điều không học, nhưng đã học điều gì thì phải học cho kỳ được. Có điều không hỏi, nhưng khi đã hỏi điều gì thì phải hỏi cho thật hiểu. Có điều không nghĩ nhưng đã nghĩ điều gì thì phải nghĩ cho ra. Có điều không phân biệt, nhưng đã phân biệt điều gì thì phải phân biệt cho minh bạch. Có điều không làm, nhưng đã làm điều gì thì phải cố hết sức mà làm cho bằng được… Nếu quả theo được đạo ấy thì tuy ngu mà cũng thành sáng, yếu đuối rồi cũng thành ra khoẻ mạnh”. Lời dạy của Khổng Tử có thể khái quát cho trò các phương pháp học sau:
4. Học phải hỏi.
Khổng tử nói với Tử Lộ (trò Do): “Này trò Do, ta dạy ngươi, có hiểu bài không? Biết thì nói là biết, không biết thì nói không biết. Đó là biết vậy.” Trong quá trình học, dĩ nhiên có những điều chưa biết, những điều còn mù mờ và những điều xem chừng chưa tâm đắc. Vì thế, trò rất cần thiết lời giải thích cặn kẽ của thầy. Nếu không hỏi cho kỹ, thì kiến thức chưa thông. Nếu kiến thức chưa thông thì có thể nói điều không đúng. Nếu nói điều không đúng, thì thiên hạ sẽ khinh thường trò, và chế giễu thầy. Chính vì thế, các bậc tiền nhân đã dạy con cháu “muốn giỏi phải học, muốn học phải hỏi”.
Bạn đang xem: Khổng tử nói về giáo dục
Theo Không Tử, muốn ở vào cái danh nào thì trước tiên phải chính cái danh đó. Muốn làm học trò trước tiên phải tu thân để thành người trước cái đã. Muốn tu thân phải biết lễ nghĩa. Khổng Tử nói với học trò: “Này trò, ở nhà phải hiếu thuận với cha mẹ, ra ngoài tôn kính người hơn tuổi, cẩn thận giữ điều tín, gần gũi thân cận với người nhân đức, được như vậy mà còn dư sức thì học tập tri thức nữa.” Không Tử đề cao đạo đức, muốn là người hữu dụng, muốn học bất kỳ ngành nghề nào, thì trước tiên phải học đạo đức. Người có đạo đức, đến khi có tài mới có thể làm điều tốt cho xã hội; ngược lại, nếu không có đạo đức, đến khi có tài thì chỉ có thể phá hoại xã hội mà thôi. Chính vì thế, ông chủ trương: “Có chí học hành theo đạo, dựa vào đức, ung dung học nghề”. Cũng từ đó, các bậc tiền nhân Việt Nam đã dạy con cháu mình “tiên học lễ, hậu học văn”. Như vậy, theo lý luận sống của Khổng Tử, để trở thành học trò, người đó phải là người cái đã, nghĩa là phải có đạo đức. Học trò muốn học tri thức thì phải tôn trọng người thầy. Lúc đó, danh mới chính mà nghe thầy giảng giải. Khi đạt được luân lý đạo thường rồi, trò mới có thể học tri thức sâu rộng. Đối với Khổng Tử, khi học thì phải “học cho rộng, hỏi cho kỹ; nghĩ cho cẩn thận, phân biệt cho sáng tỏ, làm cho hết sức. Có điều không học, nhưng đã học điều gì thì phải học cho kỳ được. Có điều không hỏi, nhưng khi đã hỏi điều gì thì phải hỏi cho thật hiểu. Có điều không nghĩ nhưng đã nghĩ điều gì thì phải nghĩ cho ra. Có điều không phân biệt, nhưng đã phân biệt điều gì thì phải phân biệt cho minh bạch. Có điều không làm, nhưng đã làm điều gì thì phải cố hết sức mà làm cho bằng được… Nếu quả theo được đạo ấy thì tuy ngu mà cũng thành sáng, yếu đuối rồi cũng thành ra khoẻ mạnh”. Lời dạy của Khổng Tử có thể khái quát cho trò các phương pháp học sau: